Badania laboratoryjne – jak się przygotować i co musisz wiedzieć

Badania laboratoryjne są istotnym i integralnym elementem diagnostyki. Dostarczają 80% obiektywnych danych o stanie zdrowia pacjenta, a te zaś w 70% wpływają na decyzje podejmowane przez lekarza. Badania laboratoryjne wykorzystywane są również w celach profilaktycznych u osób bez objawów, co może przyczynić się do wcześniejszego wychwycenia pierwszych objawów choroby, szybszej reakcji i skuteczniejszego leczenia. Jak zatem poprawnie przygotować się do takich badaniach? O czym należy pamiętać, co należy zrobić, a czego unikać? Co może zafałszować wyniki badań krwi i co powinniśmy konsultować z lekarzem przed ich wykonaniem?

W jakim celu wykonywane są badania laboratoryjne?

Badania laboratoryjne wykorzystuje się w badaniach przesiewowych w celach profilaktycznych u osób bez objawów konkretnej choroby, w celu jej wcześniejszego wykrycia i podjęcia leczenia. Takimi badania są  miedzy innymi poziom glukozy na czczo w celu wykluczenia lub wczesnego wykrycia cukrzycy czy lipidogram w celu oceny gospodarki lipidowej. Badania wykonujemy również w celu wykluczenia lub rozpoznania choroby, jej zaawansowania, przebiegu choroby czy monitorowania postępów leczenia.

Etapy badań laboratoryjnych – na co mamy wpływ?

Proces diagnostyczny można podzielić na trzy bardzo intuicyjne obszary: przedanalityczny, analityczny i postanalityczny. Dla nas, jako pacjenta najważniejszy jest etap przedanalityczny, gdyż mamy na niego największy wpływ i możemy znacznie zmniejszyć stopień popełnienia błędu na tym etapie poprzez odpowiednie przygotowanie. Zaniedbanie procedury przygotowania do badania może wpływać na zmianę stężenia lub aktywności badanej substancji w materiale biologicznym.

Etap analityczny, to oznaczanie parametrów diagnostycznych w laboratorium, a postanalityczny zawiera wydanie i interpretację wyników. Na tych etapach również może dojść do błędów, jednak nie mamy na nie bezpośredniego wpływu. W badaniu określono, że błąd laboratoryjny popełniony przez personel medyczny wynosi około 1,48% badanach próbek, wśród których największy procent stanowił odpowiednio brak poprawnego podpisu badanej próbki, utworzenie skrzepu w probówce, rozcieńczenie próbki, użycie nieprawidłowej fiolki lub pobranie niewłaściwe lub niewystarczającej ilości materiału biologicznego. Podejmowane są ciągłe starania dla określenia standardów badań laboratoryjnych, w celu eliminacji wymienionych wyżej błędów. Przejdźmy jednak do zasad i zaleceń, które należy przestrzegać przed wykonaniem badań laboratoryjnych.

Godzina wykonania badania laboratoryjnego

Badania laboratoryjnie wykonuje się rano, najczęściej w godzinach 7-9 ze względu na dobowy rytm wydzielania wielu substancji, głownie hormonów. To tej grupy można zaliczyć kortyzol, TSH (hormon tyreotropowy, badany w diagnostyce chorób tarczycy) czy GFR (diagnostyka chorób nerek), które wykazują silne skorelowanie z rytmem dobowym. Kortyzol dla przykładu, osiąga swoje maksymalne stężenie w godzinach porannych, minimalne natomiast w okolicach północy. Dlatego inne normy są wyznaczone na konkretne godziny pobrań krwi w kierunku diagnostyki poziomu kortyzolu. Inne parametry krwi jak ALT, AST, cholesterol czy żelazo mogą na przestrzeni dnia wahać się odpowiednio w granicach: 25%, 56%, 25% czy 37%. Dlatego, aby rzetelnie określić poziomy badanych parametrów oraz ich zmiany z poprzednimi wynikami, należy wykonywać badania w podanych zakresach porannych godzin lub według zaleceń lekarza.

Na badania zgłaszamy się na czczo – co to oznacza w praktyce?

Wykonywanie badań w porannych godzinach ma również zagwarantować przybycie pacjenta na badania bez spożycia jakiegokolwiek posiłku. Przed badaniem należy zachować około 12 godzinny post. Jeżeli na badanie mamy wstawić się na godzinę 8 rano, to ostatni posiłek dnia poprzedniego spożywamy w okolicach godziny 19-20. Posiłek ten powinien być możliwie lekkostrawny i nie zawierać dużych ilości tłuszczy, co może zaburzyć pomiar cholesterolu i oceny gospodarki lipidowej. Dieta w dzień przed badaniem nie powinna odbiegać od naszego standardowego sposobu żywienia, gdyż nagłe głodówki czy przejedzenie może również wpłynąć na zafałszowanie wyników. Bycie na czczo jest najistotniejsze przy oznaczaniu takich parametrów jak glukoza, profil lipidowy, albuminy czy enzymy wątrobowe. Bardzo ważną kwestią jest konkretne sprecyzowanie stanu bycia na czczo. Nie odnosi się to tylko do spożywania posiłków stałych, ale również filiżanki kawy (niezależnie czy biała, czarna z cukrem czy nie), wody z cytryną, żucia gumy czy zapalenia papierosa przed badaniem. Dla przykładu kawa wpływa na równowagę hormonalną (wspominany wcześniej kortyzol), poziom glukozy i kwasów żółciowych. Dozwolona jest czysta woda bez żadnych dodatków w rozsądnych ilościach (około szklanki).

Suplementy, zioła, witaminy – kiedy i czy odstawić przed badaniem?

Wszystkie suplementy, jeżeli jest to możliwe, a lekarz/dietetyk nie zadecydował inaczej odstawiamy na kilka dni przed badaniem (3-5dni) lub na określony czas przez specjalistę. Dla przykładu osoby z chorobami tarczycy przyjmujące lek na czczo, powinny przyjąć go dopiero po wykonaniu badania, gdyż w innym przypadku oznaczane parametry TSH, TF4 i FT3 nie odzwierciedlą rzeczywistego obrazu funkcjonowania gruczołu, a poziom modulowany przez leki. Podobnie ma się sprawa z suplementami ziołowymi, gdyż działają wielokierunkowo i mogą wpływać na wyniki badań. Szczególną uwagę należy zwrócić na biotynę i suplementy diety zawierające w składzie biotynę (często na skórę, paznokcie, włosy, problemy z wypadaniem czy łamliwością.). Biotyna jest rozpuszczalną w wodzie witaminą z grupy B i w ostatnich czasach pojawiły się badania o istotnym zafałszowaniu wyników badań krwi przez suplementację biotyny. Ma ona silne powinowactwo do streptawidyny, która z kolei znajduje zastosowanie w wielu testach immunochemicznych. Przyjmowanie biotyny przed badaniem krwi może fałszywie obniżać TSH (maskując problemy z niedoczynnością tarczycy) czy FSH, LH, SHGB, PTH i PRL. W drugą stronę, czyli fałszywie zawyżać może wolne hormony tarczycy, DHEAS czy witaminy D3. Należy mieć też świadomość, że wszelkie leki hipoglikemizujące czy zastosowanie insuliny przed badaniem będzie miało wpływ obniżający na stężenie glukozy, a ich stosowanie powinno być uzgodnione przez lekarza lub specjalistę.

Sen i regeneracja – czy ma to wpływ na badania krwi?

Z wcześniejszego punktu o porannych godzinach pobrania krwi wiemy już, że wiele substancji wykazuje okołodobowy rytm wydzielania. Dlatego zmiana naszego rytmu dobowego, nieprzespana noc, zarwana nocka, znacznie wcześniejsza godzina wstania może wpływać na zafałszowanie wyników badań krwi jak glukoza, cholesterol, kwas moczowy czy potas. Zaleca się wykonać badania po przespanej, spokojnej nocy.

Aktywność fizyczna i trening przed badaniem krwi?

Przed badaniem krwi należy zachować normalną, standardową dla każdego aktywność fizyczną. Nie zaleca się podejmować nowych i intensywnych treningów przed badaniem. Dodatkowo w dzień badania, oprócz utrzymania postu nocnego, nie zaleca się wykonywać aktywności przed pobraniem krwi. Umiarkowana aktywność fizyczna może fałszywie obniżyć poziom glukozy, cholesterolu czy trójglicerydów, natomiast intensywny trening przed pobraniem może fałszywie zawyżyć stężenia białka całkowitego, kreatyniny, fosforanów, kwasu moczowego czy transaminazy. Z tego względu po przybyciu do punktu pobrań zaleca się odczekać 15-20 minut w pozycji siedzącej.

Cykl menstruacyjny i jego wpływ na badania laboratoryjne

Cykl menstruacyjny może mieć istotne znacznie przy badaniach. Szczególnie podatne są hormony płciowe, które z tego względu często oznacza się w konkretnych dniach cyklu. W innych dniach zaleca się oznaczać estrogeny w innych zaś progesteron. O tym w jakie dni należy wykonać badania instruuje lekarz lub specjalista. Jeżeli sami wykonujemy badania hormonalne warto zaznaczyć podczas wizyty u lekarza w jakim dniu cyklu zostały one wykonane. Warto również zaznaczyć, że w czasie miesiączki nie zaleca się wykonywania badań moczu, gdyż może dojść do fałszowania wyników przez obecność erytrocytów w moczu (krwiomocz).

Podsumowując

Na badania krwi warto udać się na czczo po około 12 godzinnym poście. Nie żujemy gumy, nie palimy papierosów, nie pijemy kawy czy wody z cytryną przed badaniem. W dzień przed badaniem zachowujemy swoje standardowe żywienie, a ostatni posiłek jemy względnie lekkostrawny. Przed badaniem warto odstawić na 3-5 dni zioła i suplementy lub leki, wyłącznie w porozumieniu z lekarzem lub specjalistą. Na badanie przychodzimy po przespanej nocy. Nie zwiększamy znacząco swojej aktywności w przed dzień lub dzień badania. Kobiety powinny zwrócić uwagę na niektóre badania w trakcie miesiączki lub dopasować je do cyklu menstruacyjnego. Dzięki tym wskazówkom jesteśmy wstanie lepiej przygotować się do badań i uniknąć błędów bezpośrednio zależnych od nas samych.