Dieta dla serca – profilaktyka dyslipidemii

Choroby układu sercowo-naczyniowego, których główną składową są choroby sercowo-naczyniowe na podłożu miażdżycy, są odpowiedzialne za ponad 4 mln zgonów w Europie każdego roku. Z ich powodu umiera więcej kobiet niż mężczyzn, chociaż zgony z przyczyn chorób sercowo-naczyniowych przed 65 rokiem życia, są częstsze u mężczyzn. Prewencje definiuje się jako skoordynowany zestaw działań, które są podejmowane zarówno na poziomie populacji jak i poszczególnych jednostek, w celu wyeliminowania lub zminimalizowania wpływu chorób układu sercowo-naczyniowych i związanej z nimi niepełnosprawności.

Czym jest tytułowa dyslipidemia i jakie ma znaczenie w kontekście zwiększania ryzyka? Czy podwyższony poziom LDL w badaniach krwi, to tylko jeden parametr “poza normą”, o który nie trzeba się martwić?

Lipidogram – czym jest i co oznaczają jego składowe?

Lipidogram, nazywany profilem lipidowym, to badanie określające poziom stężenia lipidów w osoczu krwi, pozwalający na określenie i ocenę poziomu cholesterolu całkowitego, stężenia frakcji lipoprotein HDL, LDL oraz triglicerydów.

Dyslipidemia, to nieprawidłowe stężenie w surowicy na czczo jednej lub więcej frakcji lipoprotein lub nieprawidłowy ich skład. W praktyce klinicznej dyslipidemie definiuje się na podstawie wyników badań laboratoryjnych (lipidogramu).

Złożone zaburzenia lipidowe, charakteryzują się często zwiększonym stężeniem triglicerydów, małym stężeniem cholesterolu frakcji HDL, nazywanym jako ”dobry cholesterol” i podwyższonym stężeniem małych, gęstych lipoprotein LDL.

Hipercholesterolemia najczęściej oznacza zwiększone stężenie w osoczu lipoprotein o małej gęstości LDL-C. Lipoproteina ta, często nazywana jest jako “zły cholesterol”, jest głównym transporterem cholesterolu w osoczu.

Liczne badania epidemiologiczne konsekwentnie wykazały związek między bezwzględnymi zmianami stężenia lipoprotein LDL-C, a ryzykiem chorób naczyniowo sercowych na podłożu miażdżycy. Niezwykła spójność tych badań dostarcza przekonujących dowodów na to, że lipoproteina LDL-C jest przyczynowo związana z ryzykiem chorób sercowo-naczyniowych, a zmniejszenie jego stężenia zmniejsza to ryzyko proporcjonalnie do osiągniętego zredukowania stężenia LDL-C. Z tego względu wydaje się właściwe, by zmniejszać stężenie LDL-C do jak najmniejszych wartości, przynajmniej u pacjentów z grupy bardzo dużego ryzyka. Z tego powodu sugeruje się, aby wraz z osiągnięciem wybranego celu terapeutycznego, dążyć do zmniejszenia stężenia LDL-C o co najmniej 50%.

Wykazano, że zmniejszenie poziomu lipoproteiny LDL-C w osoczu i tym samym zmniejszenie jej oddziaływania na ścianę tętnicy, powoduje zmniejszenie występowania klinicznych powikłań miażdżycy, przede wszystkim miażdżycy tętnic wieńcowych. Dzięki zmniejszeniu poziomu lipoproteiny LDL-C w osoczu, zmniejsza się również zagrożenie w zakrzepowym udarem mózgu. Powiązania te często nazywane są “Hipotezą cholesterolu LDL-C” lub “Zasadą cholesterolu LDL”.

Norma LDL w osoczu – takie same dla każdego?

Docelowe i optymalne stężenie lipoproteiny LDL-C jest uzależnione od ryzyka wystąpienia epizodu sercowo-naczyniowego, które należy określić indywidualnie u danej osoby.

Wyróżnić można cztery kategorie ryzyka: bardzo duże, duże, umiarkowane i małe wraz z określonymi dla nich docelowym stężeniem LDL-C. Są to wartości:

• <55 mg/dl dla ryzyka bardzo dużego;
• <70 mg/dl dla ryzyka dużego;
• <100 mg/dl dla ryzyka umiarkowanego;
• <116 mg/dl dla ryzyka małego.

Kategorię ryzyka określa się biorąc pod uwagę czynniki, które zwiększają prawdopodobieństwo zgonu na chorobę sercowo-naczyniowa w ciągu 10 lat.

W grupie bardzo dużego ryzyka znajdują się osoby z chorobami sercowo-naczyniowymi z objawami klinicznymi lub obrazowym, cukrzycą z uszkodzeniem narządów (np. nerki) lub z innymi dodatkowymi czynnikami ryzyka czy z ciężką przewlekłą chorobą nerek. Wówczas dla takich osób docelowe stężenie LDL-C będzie w granicach <70 mg/dl.

W grupie dużego ryzyka znajdują się osoby ze znacznie zwiększonym pojedynczym czynnikiem ryzyka jak wysokie stężenie cholesterolu całkowitego (> 310 mg/dl), rodzinnej hipercholesterolemii lub z wysokim ciśnieniem tętniczym (>180/110 mm Hg). Dodatkowo chorzy na cukrzycę oraz chorzy na umiarkowaną przewlekłą chorobę nerek. Dla tych osób zgodnie z wyżej wymienionymi wartościami, optymalne stężenie LDL-C w osoczu powinno wynosić <100 mg/dl.

Stąd wynika wyżej wymieniony podział ryzyka na 4 grupy w zależności od poziomu stężenia LDL-C w osoczu, a wynik interpretuje się indywidualnie, biorąc pod uwagę szerszy wywiad medyczny.

Tabela SCORE – czym jest i o czym informuje?

W celu określenia ryzyka wystąpienia zdarzeń sercowo-naczyniowych zakończonych zgonem w przeciągu następnych 10 lat u pacjenta, można zastosować tabele SCORE.

Biorąc pod uwagę wiek, płeć, palenie papierosów i stężenia cholesterolu całkowitego. Na podstawie wyżej wymienionych czynników oraz ich nasilenia, można zakwalifikować daną osobę do kategorii bardzo dużego ryzyka, dużego, umiarkowanego lub małego. Bardzo duże ryzyko, oznacza zagrożenie zgonem sercowo-naczyniowe w ciągu 10 lat na poziomie 10% i więcej. Jeśli odczytany wynik z tabeli SCORE wynosi np. 11% oznacza to, że spośród 100 osób o tym samym poziomie czynnika zagrożenia zgonem, 11 osób prawdopodobnie umrze z tego powodu w przeciągu 10 lat. Karty ryzyka mogą ułatwiać ocenę ryzyka i postępowanie, ale muszą być interpretowane w świetle wiedzy i doświadczenia lekarza.

Jak obniżyć stężenie LDL-C i zmniejszyć ryzyko chorób?

Terapia w przypadku zwiększonych stężeń LDL-C, uwzględnia zarówno postępowanie farmakologiczne jak i dietetyczne. U wszystkich pacjentów z nieprawidłowościami w poziomach stężeń lipoprotein i cholesterolu (w tym grupa umiarkowanego i małego ryzyka) zalecane są zmiany żywieniowe i modyfikacja stylu życia, skutecznie pozwalające na zmniejszenie stężenia LDL-C i poprawę całego lipidogramu.

U pacjentów z kategorii bardzo dużego i dużego ryzyka oprócz zastosowania zmian w sposobie żywienia, najczęściej konieczne jest wprowadzenie odpowiednich leków pod opieką specjalisty.

Skuteczne modyfikacje i strategie żywieniowe

Zalecenia dietetyczne oraz obecny stan wiedzy, na temat wpływu poszczególnych interwencji żywieniowych na stężenie LDL-C, zostały podsumowane w najnowszych raporcie Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego z 2020. Dotyczą one postępowania u pacjentów z dyslipidemią. Można z niego wyczytać, że:

“Spójne dowody z badań epidemiologicznych wskazują, że zwiększenie spożycia owoców warzyw nieskrobiowych, orzechów, roślin strączkowych, ryb, olejów roślinnych, jogurtu i produktów pełnoziarnistych, wraz z ograniczeniem spożycia czerwonego i przetworzonego mięsa, żywności obfitującej w węglowodany rafinowane i sól, wiąże się z rzadszym występowaniem zdarzeń chorób sercowo-naczyniowych”.

Wymieniane i zalecane są dwa wzorce żywieniowe: dieta śródziemnomorska oraz dieta DASH jako strategie skutecznie wpływające na ograniczenie czynników ryzyka chorób sercowo-naczyniowych.

Z wytycznych wynika, że interwencje dotyczące stylu życia stosowane w celu zmniejszenia stężeń LDL-C to przede wszystkim:

• ograniczenie spożycia tłuszczów trans;
• ograniczenie spożycia tłuszczów nasyconych;
• zwiększenie spożycia błonnika;
• spożywanie żywności funkcjonalnej wzbogaconej fitoestrogenami;
• stosowanie suplementów zawierających czerwony sfermentowany ryż;
• redukcja nadmiernej masy ciała.

Oraz w nieco mniejszym stopniu:

•  ograniczenie spożycia cholesterolu;
•  zwiększenie aktywności fizycznej.

Zarówno kwasy tłuszczowe nasycone oraz tłuszcze trans w diecie, powodują zwiększenie stężenia frakcji LDL-C. Dodatkowo, nasycone kwasy tłuszczowe zwiększają stężenie LDL-C od 0,8 do 1,6 mg/dl na każdy dodatkowy 1% energii pochodzące z tłuszczów nasyconych. 

U osób z otyłością obserwuję się zmniejszenie stężenia LDL-C o około 8 mg/dl na każde 10 kg zmniejszenia masy ciała. Na zmniejszenie stężenia LDL-C ma również wpływ systematyczny wysiłek fizyczny, a korzyści wynikające z jego prowadzenia, mają prawdopodobnie udział w modyfikacji innych czynników ryzyka, zwłaszcza na nadciśnienie tętnicze czy cukrzycę.

W kontekście spożywania żywności funkcjonalnej, badania sugerują, że pożycie stanoli roślinnych (oleje roślinne, owoce, zboża, strączki) powyżej zalecanej dawki 2 g/dobę, wiąże się z dodatkowym obniżeniem poziomu LDL-C. To z kolei, może skutkować dalszym zmniejszeniem ryzyka choroby niedokrwiennej serca.

Zainteresowanie może wzbudzić wymieniony ekstrakt z czerwonego, fermentowanego ryżu jako jedna z interwencji pozwalająca obniżyć stężenie LDL-C. W istocie, w badaniach zaobserwowano klinicznie istotne zmniejszenie stężenia cholesterolu do 20%, podczas stosowania preparatów z czerwonego ryżu. Stosowanie tego preparatu można rozważyć u osób ze zwiększonym stężeniem cholesterolu w osoczu, które nie kwalifikują się do leczenia statynami. Należy zachować jednak bezwzględną ostrożność, gdyż nie udokumentowano dostatecznie długoterminowego, bezpieczeństwa regularnego spożywania preparatu oraz sygnalizowane są zagrożenia związane z możliwością ich zanieczyszczeń.

Dodatkowe interwencję, o silnych dowodach, dotyczące stylu życia pozwalające na poprawę profilu lipidowego, w tym zwiększenie stężenia HDL-C to:

• redukcja nadmiernej masy ciała;
• ograniczenie spożycia alkoholu;
• zwiększenie aktywności fizycznej;
• ograniczenie całkowitego spożycia węglowodanów;
• stosowanie suplementów zawierających kwasy tłuszczowe omega-3;
• zmniejszenie spożycia cukrów prostych;
• odpowiednie proporcje kwasów tłuszczowych na rzecz jedno- i wielonienasyconych.

Poprzez ograniczenie całkowitego spożycia węglowodanów, rozumie się ich udział w diecie na poziomie 45 55% łącznej wartości energetycznej pożywienia. Optymalny udział tłuszczów oraz dieta dostarczająca łącznie 25-40 g błonnika pokarmowego, zalecana jest w kontroli parametrów lipidowych osocza. Według raportu PTK, nie ma uzasadnienia zastosowane diet o bardzo małej zawartości węglowodanów w kontekście terapii dyslipidemii.

Pro-sercowe działania od dziś! 7 kroków do zdrowia

Na koniec przygotowałam 7 prostych wskazówek, które podsumowują wszystkie zalecenia Towarzystw i opisanych badań naukowych w kontekście dbania o swoje zdrowie sercowe.

1. Ruch to zdrowie – absolutna podstawa, to zadanie o aktywność fizyczna. Nie musi być to trening na siłowni czy intensywne bieganie. Codzienna aktywność to też spacer, stretching, taniec czy prace w ogródku. Ważne, aby po 8h w pracy przy biurku, nie siedzieć kolejnych 3 przed telewizorem.
2. Ciasteczka, kremy i wyroby cukiernicze – to właśnie w tych produktach, mogą znajdować się wspomniane tłuszcze TRANS. Pamiętaj wszystko jest dla ludzi, ale nie funduj sobie codziennie eklerka na drugie śniadanie.
3. Ogranicz tłuszcze nasycone – w zaleceniach znajdziesz słowa, by unikać nasyconych kwasów tłuszczowych. Chodzi tutaj głównie o tłuszcze pochodzenia zwierzęcego, jak smalec, masło, tłuste wędliny, tłuste mięso, ale też olej kokosowy czy palmowy.
4. Dobre tłuszcze w diecie – warto wprowadzić do diety orzechy, pestki, nasiona, awokado, tłuste rybki morskie, oliwę czy olej rzepakowy. To właśnie w tych produktach znajdują się wspomniane kwasy tłuszczowe jedno- i wielonienasycone.
5. Owoce i warzywa – może wydawać się banalnym zaleceniem, ale często nadal spożywamy ich za mało w  ciągu dnia. Są źródłem błonnika pokarmowego, witamin, składników mineralnych i antyoksydantów. Zajadaj na zdrowie.
6. Sól – wiele produktów jak wędliny, pieczywo, wędzone produkty czy nawet słodkie produkty mogą zawierać spore ilości soli. Dosalanie potraw na talerzu powinno być stosowane z dużym umiarem. Spróbuj zamienić część soli na aromatyczne przyprawy i zioła jak oregano, bazylia, suszone pomidory (bez zalewy) czy pieprz, czosnek, paprykę.
7. Odpowiednia masa ciała – nie chodzi tutaj o ciało modelki na okładce magazynu, ale o prawidłową masę ciała. To nie sześciopak na brzuchu stanowi o Twoim zdrowiu. Odpowiednia masa ciała będzie kluczowa dla regulacji gospodarki cukrowej czy lipidowej. Zadbaj o swoje ciało nie na jedno lato, a na zdrowe lata.

Podsumowanie

Zmniejszenie stężenia LDL-C jest głównym celem terapeutycznym, który przyczynia się do zmniejszenia ryzyka wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych. Zasługuje ono na szczególną uwagę w ocenie działań z zakresu stylu życia i modyfikacji żywieniowych. Są one bowiem skutecznym narzędziem w prewencji i terapii dyslipidemi. Wiedząc, na podstawie licznych badań naukowych oraz obecnego stanu wiedzy, jak duży wpływ ma zbyt wysokie stężenie LDL-C na zwiększenie ryzyka wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych, nie należy ignorować nieprawidłowości w swoich wynikach krwi. Wprowadzenie interwencji w zakresie farmakologii pod opieką specjalisty czy wprowadzenie zmian żywieniowych daje ogromne możliwości i szanse na poprawę parametrów diagnostycznych i wydłużenie swojego życia w zdrowiu.